You Are Here: Home » ئاكادېمىيە پائالىيەتلىرى » ئەنقەرەدە غۇلجا قىرغىنچىلىقى شېھىتلىرىنى خاتىرىلەش يىغىنى ئۆتكۈزۈلدى

ئەنقەرەدە غۇلجا قىرغىنچىلىقى شېھىتلىرىنى خاتىرىلەش يىغىنى ئۆتكۈزۈلدى

ئۇيغۇر ئاكادېمىيەسى ۋەخپى، شەرقىي تۈركىستان تەتقىقات ۋەخپى ۋە دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى ۋەخپى بىرلىكتە 2023-يىلى 2- ئاينىڭ 4- كۈنى ئەنقەرەدىكى ئۇيغۇر تەتقىقات ئېنستىتۇتىدا «1997-يىلىدىكى 5-فېۋرال غۇلجا قىرغىنچىلىقى شېھىتلىرىنى خاتىرىلەش يىغىنى» ۋە بايانات ئېلان قىلىش يىغىنى تەشكىللىدى.

پروفېسسور ئەركىن ئەمەتنىڭ رىياسەتچىلىكىدە ئۆتكۈزۈلگەن  يىغىنىمىزغا، يېڭىدىن رەفاھ پارتىيىسىنىڭ مۇئاۋىن رەئىسى پارلامېنت ئەزاسى دوغان بېكىن ۋە ئىيى پارتىيىسىنىڭ سابىق پارلامېنت ئەزاسى پەخىردىن يوقۇش قاتارلىق سىياسەتچىلەر، ئاكادېمىكلار، تەتقىقاتچىلار، ئاممىۋىي تەشكىلاتلارنىڭ ۋەكىللىرى ۋە مۇخپىرلار قاتناشتى.

ئاخبارات ئېلان قىلىشتىن ئىلگىرى سۆز قىلغان پروفېسسور ئەركىن ئەمەت «شەرقىي تۈركىستاننىڭ ھەر غېرىچ زېمىنىدا شەھىدلەرنىڭ قېنى بار. 1997-يىلى 2-ئاينىڭ 5-كۈنى، ئۇيغۇرلار پەقەت ئادالەت تەلەپ قىلدى. ئۇيغۇر ياشلىرى «بىز ئادالەت تەلەپ قىلىمىز» دېگەن شوئارنى توۋلىغانلىقى ئۈچۈن  قىرغىن قىلىندى. غۇلجىدىكى قىرغىنچىلىقنىڭ سۈرەتلىرى دۇنيا مەتبۇئاتلىرىدا تۇنجى قېتىم ئېلان قىلىندى. غۇلجا شەرقىي تۈركىستان كۈرىشىمىزنىڭ ئابىدىسى بولۇپ قالدى. خىتانىڭ تۈركلەرنى يوقىتىش سىياسىتى ئەزەلدىن بار ئىدى ، غۇلجا قىرغىنچىلىقىدىن كېيىن دۇنيا بۇ مەسىلىگە دىققەت قىلىشقا باشلىدى» دېدى.

غۇلجا قىرغىنچىلىقى شېھىتلىرىنى خاتىرىلەش باياناتىنى ئۇيغۇر ئاكادېمىيىسى باش كاتىپى ئابدۇلھەمىد قاراخان ئوقۇدى. باياناتتا 5-فېۋرال غۇلجا قىرغىنچىلىقى توغرىسىدا «مەلۇم بولغىنىدەك، 1997-يىلى 5-فېۋرال قەدىر كېچىسى ئىدى. بۇ مۇقەددەس كېچىنى ئىبادەت بىلەن ئۆتكۈزمەكچى بولغان بىر قىسىم مۇسۇلمان ئۇيغۇر ئاياللار بىر ئۆيگە يىغىلىپ قۇرئان ئوقۇماقچى بولغان، ئەمما خىتاي خەۋپسىزلىك تارماقلىرى باستۇرۇپ كىرىپ، گۇناھسىز ئاياللارنى ساقچىخانىغا مەجبۇرىي ئېلىپ كەتتى. غۇلجا ياشلىرى، ئاياللارنىڭ گۇناھسىز تۇتۇلىشى ۋە رەھىمسىزلەرچە ئۆلتۈرۈلۈشىگە ئىنكاس قايتۇرۇش مەقسىتىدە نامايىش ئۆتكۈزدى. خىتاي كوممۇنىست ھۆكۈمىتى ئاممىدىن كەچۈرۈم سوراشنىڭ ئورنىغا، كىشىلەرگە ئوق ياغدۇردى. بۇ قىرغىنچىلىقتا يۈزلىگەن ئۇيغۇر ياش شېھىت بولدى، مىڭلىغان كىشى قولغا ئېلىندى، تۈرمىگە تاشلاندى ۋە قىيىن-قىستاققا ئېلىندى. بۇ قىرغىنچىلىق شەرقىي تۈركىستان خەلقىنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي دۇنياسىدا چوڭقۇر جاراھەت قالدۇردى. بىز بۈگۈن قىرغىنچىلىقتا شېھىت بولغان قېرىنداشلىرىمىزنى چوڭقۇر ھۆرمەت بىلەن خاتىرىلەش بىلەن بىر ۋاقىتتا، بىز ئاممىغا خىتاي كوممۇنىست ھۆكۈمىتىنىڭ بۇ ۋەھشىي قىرغىنچىلىقىنى ئۇنتۇپ قالمايدىغانلىقىمىزنى يەنە بىر قېتىم جاكارلايمىز» دېيىلدى.

باياناتتا، شەرقىي تۈركىستاننىڭ بۈگۈنكى ۋەزىيىتى ھەققىدە: «خىتاي كوممۇنىست ھۆكۈمىتىنىڭ بۈگۈن قىلىۋاتقان ئىشلىرى تۈنۈگۈندىن پەرقى يوق. بۈگۈنكى كۈندە ، خىتاي زامانىۋى دۇنيانىڭ نەزىرىدە ئىرقىي قىرغىنچىلىقنى داۋاملاشتۇرىۋاتىدۇ. ئۇلار شەرقىي تۈركىستاندا قۇرغان ئاتالمىش ​​«كەسپىي تەربىيىلەش مەركىزى» دە مىليونلىغان گۇناھسىز ئۇيغۇر تۇتۇپ تۇرىلىۋاتىدۇ. ئۇلارنى ئىنسانىيەت تارىخىدا كۆرۈلۈپ باقمىغان رەھىمسىزلىك بىلەن قىيناۋاتىدۇ، ئاياللىرىمىزغا ھايۋانلارچە باسقۇنچىلىق قىلىدۇ. ۋە شەرەپ ۋە ئىنسانىي قەدىر-قىممەتنى دەپسەندە قىلىدۇ. چەتئەللەردىكى شەرقىي تۈركىستان خەلقى ئائىلىسىدىكىلەر، تۇغقانلىرى ۋە دوستلىرى بىلەن ئالاقىلىشالماۋاي ھىجران ئازابى تارتىۋاتىدۇ» ئىبارىلىرى قوللىنىلدى.

باياناتتا يەنە  «نۆۋەتتە ئوندىن جىق دۆلەت، خىتاينىڭ شەرقىي تۈركىستاندىكى سىياسىتىنى ئىرقىي قىرغىنچىلىق دەپ ئېتىراپ قىلدى، نۇرغۇن دۆلەتلەر سۈكۈت قىلىشنى داۋاملاشتۇردى. بولۇپمۇ تۈرك ۋە ئىسلام دۇنياسى ئۈن-تىنسىز قاراپ تۇرىۋاتىدۇ» دېيىلدى.

خاتىرىلەش يىغىنىدا سۆز قىلغان دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىنىڭ مۇئاۋىن رەئىسى دوتسېنت ئەركىن ئەكرەم «تۈركلەرنىڭ قەدىمكى ۋەتىنى بولغان شەرقىي تۈركىستان ئەزەلدىن كۈرەش مەيدانى بولۇپ كەلدى. ئىسلامدىن بۇرۇنقى بۇ رايوندىكى كىشىلەر بولمىسا تۈركلەرنىڭ مەدەنىيىتى ھەققىدە سۆزلەش مۇمكىن ئەمەس. ئەمما، دېڭىز يولى بايقالغاندىن كېيىن يىپەك يولىنىڭ يىمىرىلىشى بىلەن بۇ جۇغراپىيىلىكنىڭ تەقدىرى ئۆزگەردى. ئۇنىڭ ئىقتىسادى گۇمران بولدى. ئىقتىسادىي يىمىرىلگەندىن كېيىن مەدەنىيەتمۇ يىمىرىلىشكە باشلىدى. شەرقىي تۈركىستان ھەم تۈركلەرنىڭ زېمىنى، ھەم مۇسۇلمانلارنىڭ ئەڭ شەرقى زېمىنى. بۈگۈنكى كۈندە ئۇ يەنە چوڭ كۈچلەرنىڭ جەڭ مەيدانىغا ئايلاندى. ئەمما ئۇيغۇرلار ئەمدى ئۆزىنى قوغدىيالمايدۇ، چۈنكى خىتاي ئۆزىنىڭ كىملىكىنى تېڭىش بىلەن بىرگە مەدەنىيەت ئاسسىمىلياتسىيەسى ئارقىلىق ئۇيغۇرلارنى يوقاتماقچى بولىۋاتىدۇ» دېدى.

يېڭىدىن رەفاھ پارتىيىسى مىللەت ۋەكىلى دوغان بېكىن خىتاينىڭ بىر بەلباغ بىر يول قۇرۇلىشى ھەققىدە سۆز قىلىپ: «شەرقىي تۈركىستان پۈتۈن دۇنيا ئۈچۈن بىر قاناۋاتقان يارا. خىتاي يېقىنلاردا، تېخىمۇ يۈرەكلىك ھالدا بۇ يارىنى تاتىلاۋاتىدۇ، جازا لاگىرلىرى ئارقىلىق غۇلجىنىڭ قانلىق كەچۈرمىشلىرىنى پۈتۈن شەرقىي تۈركىستانغا كەڭەيتىۋاتىدۇ، ئاسسىمىلياتسىيە ئېلىپ بېرىۋاتىدۇ. ئەمما دۇنيا بۇ مەسىلىگە سۈكۈت قىلىۋاتىدۇ. غۇلجا خىتاينىڭ «بىر بەلۋاغ بىر يول» تۈرىنىڭ تۈگۈن نۇقتىسى. خىتاي بۇنى بۇرۇنلا بايقاپ پىلانلىغان. خىتاي ئاسسىمىلياتسىيە ۋە ئىرقىي قىرغىنچىلىق يولغا قويماقتا. تۈركىيە ۋە تۈرك دۇنياسى زۆرۈر قەدەملەرنى تاشلىشى كېرەك. خۇددى جەنۇبى ئافرىقا غەززە ئۈچۈن خەلقئارا سوت مەھكىمىسىگە ئىلتىماس قىلغانغا ئوخشاش شەرقىي تۈركىستان ئۈچۈنمۇ شۇنداق قىلىش كېرەك» دېدى.

ئىيى پارتىيەنىڭ سابىق مىللەت ۋەكىلى پەخىردىن يوقۇش، خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا قاراتقان سىياسىتى توغرىسىدىكى بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىنىڭ دوكلاتى ھەققىدە توختىلىپ: «تۈركىيە ، ئىسلام دۇنياسى ۋە دۇنيا جامائىتى بۇ دوكلاتتىن كېيىن ھەرىكەت قوللىنىشى كېرەك ئىدى، ئەمما كۆپچىلىك بۇ ئىشقا سۈكۈت قىلدى. بۇ دوكلاتتا شەرقىي تۈركىستاندا ئېلىپ بېرىلىۋاتقان ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەتلەرنىڭ ئىرقىي قىرغىنچىلىق سەۋىيەسىگە يەتكەنلىكى ئوتتۇرىغا قويۇلغان. گەرچە بۇ دوكلات ب د ت تەرىپىدىن تەييارلانغان ۋە ئېنىق ئوتتۇرىغا قويۇلغان بولسىمۇ، ئەمما ھېچكىمنىڭ ۋە ھېچقانداق جەمئىيەتنىڭ دەرھال ئىنكاس قايتۇرمىغانلىقى ۋە ھەرىكەت قوللانمىغانلىقى شەرقىي تۈركىستاننىڭ ياردەمچىسىز ۋە يالغۇز ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. ئەلۋەتتە، تۈركىيە پۇقراسى بولۇش سۈپىتىمىز بىلەن، تۈركىيەنىڭ شەرقىي تۈركىستان كۈرىشىگە ئىگە چىقىشىنى، قوللىشىنى ئۈمىد قىلىمىز. ئۇنىڭدىن كېيىن بۇنى ئىسلام دۆلەتلىرىدىن ئارزۇ قىلىمىز» دېدى.

Copyright 2024 AKADEMIYE.ORG

Scroll to top